Szansa małych miast – Łańcut. Kiedyś, a dziś?

„Szansa małych miast. Łańcut” to tytuł publikacji wydanej w 1980 r. przez Krajową Agencję Wydawniczą według koncepcji Stefana Pappa. Prezentuje całościową i spójną koncepcję ukształtowania przestrzeni społecznej Łańcuta, przygotowaną przez interdyscyplinarny zespół – tzw. „Program Łańcucki”.

„Plener 76” to nazwa kilkunastodniowego spotkania, w trakcie którego zebrano i opracowano program obejmujący w sposób kompleksowy i integralny najważniejsze problemy Łańcuta. Prace nad końcowym „Projektem wstępnego kształtowania przestrzeni społecznej Łańcuta” zajęły ostatecznie niemal trzy lata.

Cześć z konkretnych postulatów wysuniętych do realizacji dotyczyło:

1. Odrzucenia ówczesnego zamiaru budowy dużego osiedla mieszkaniowego na tzw. „Księżych Górkach”.
2. Rezygnacji z planu budowy hotelu przed Zamkiem.
3. Wyłączenia centrum miasta z ruchu kołowego.
4. Przeniesienia dworca PKS z Rynku.
5. Utworzenie nowych placówek muzealnych (historia miasta, kultura mieszczańska, twórczość ludowa).
6. Ukierunkowania rozwoju miasta w kierunku turystyki.
7. Nadania Rynkowi reprezentacyjnego charakteru (odbudowa ratusza, rewaloryzacja architektury zabytkowej, zmiana form użytkowania lokali usługowych, oczyszczenie elewacji z reklam, likwidacja ubytków w zabudowie).
8. Przekomponowania Pl. Sobieskiego, jako bramy otwierającej miasto na Zamek.
9. Zmiany sposobu użytkowania Maneżu, ze stacji remontów PKS na służący turystom bazar i miejsce wypoczynku.
10. Utworzenia pomnika: „Ludziom ziemi Łańcuckiej”, celem uhonorowania dorobku ludzi zasłużonych oraz popularyzacji postaw społecznie wartościowych.
11. Zmniejszenia do trzech liczby kondygnacji w budownictwie osiedlowym.
12. Utworzenia corocznego święta: „Festiwalu kwiatów, ceramiki i tkanin”.

Publikacja kolejno porusza następujące zagadnienia: perspektywę socjologiczną (poprzez analizę ówczesnego społeczeństwa mieszkańców Łańcuta), perspektywę psychospołeczną, ochronę zabytków, funkcję krajobrazu, koncepcję oświetlenia, zagadnienia komunikacyjne i urbanistyczne, architekturę, rekreację oraz muzealnictwo.

Należy poczynić uwagę, iż „Program Łańcucki” powstawał w ścisłym powiązaniu ze swoją epoką, a więc rzeczywistością Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Stosowany język oraz używane pojęcia niejednokrotnie nie przystają do współczesnych standardów. Co jednak ciekawe, wiele z wysuniętych propozycji dziś moglibyśmy uznać za punkt widzenia prezentowany przez ruchy miejskie czy środowiska o bardziej progresywnych poglądach. Może to wynikać z faktu wspólnej dla obu nurtów – socjalistycznego oraz nowoczesnych ruchów miejskich – chęci upodmiotowienia miasta jako takiego. Widać to w postulatach dotyczących tworzenia przestrzeni służących integracji mieszkańców oraz sprzeciwu wobec zjawisk takich jak np. popularna „betonoza”.

Podczas lektury publikacji niejako przy okazji można zobaczyć wiele fotografii ilustrujących Łańcut z okresu drugiej połowy lat 70.

Ostatni akapit publikacji „Szansa małych miast. Łańcut” brzmi następująco: „Działając interdyscyplinarnie stworzyliśmy dzieło scalone – spójną koncepcję wzajemnie uzasadniających się decyzji. Nie wiemy jaki będzie los naszej pracy – nie mamy wpływu na realizację projektu w całości. Wydaje się jednak, że mieszkańcy Łańcuta – z którymi prawie trzy lata współpracowaliśmy, którym przekazaliśmy nasz projekt – zmienili się, że nie czują się już tak bezradni wobec naporu potrzeb i pośpiechu zmian pukających do wrót miasteczka. Jeżeli udało nam się zainspirować ich świadomość nową wizją miasta i wnieść do ich sposobu myślenia o swoim życiu jakościowe nowe wartości – spełniliśmy podstawowe zadania Programu Łańcuckiego: kształtowanie człowieka.”

Jakiej zmianie w ciągu czterdziestu lat uległy szanse małych miast? Współczesną perspektywę można spróbować dostrzec m.in. w reportażu „Zapaść. Reportaże z mniejszych miast”, autorstwa Marka Szymaniaka.

Jakie są szanse Łańcuta teraz? To pytanie wciąż pozostaje otwarte. Być może jako temat kolejnego tekstu.

Odpowiedź na pytanie – co z „Programu Łańcuckiego” udało się zrealizować, da się dziś w łatwy sposób zweryfikować. Książka „Szanse małych miast. Łańcut” dostępna jest w Miejskiej Bibliotece Publicznej. Można zapoznać się z nią na miejscu w czytelni lub wypożyczyć.

Tekst – Michał Mac

Po więcej artykułów zapraszamy do odwiedzania miejskiego portalu informacyjnego – Łańcut News.